Ervaringen uit casestudies bieden gemeenten kans op succes

Het tekort aan monteurs zou wel eens de showstopper kunnen worden van de
energietransitie, voorspelde Techniek Nederland onlangs. Tegelijkertijd zitten
100.000 statushouders thuis die graag willen werken. Een enorme mismatch
dus. Hoe kunnen we die beter organiseren? De City Deal Energieke Wijken gaf
experts op dit gebied, Bureau Raakt en het Instituut voor Publieke Waarden
(IPW Klimaatwerk), de opdracht om dit te onderzoeken, om zo tot een
doorbraak te komen. Het resultaat werd onlangs gepubliceerd. “We willen
hiermee laten zien: kijk, het kan wel!”

Wandel met Mariska Hermens en Charity Timmers door de gangen van het Weener XL,
het werk- en ontwikkelbedrijf van de gemeente Den Bosch, en je snapt waarom beide
vrouwen worden gezien als een drijvende kracht in veel projecten. Met een brede
glimlach, en hier en daar een praatje begroeten ze de mensen die we tegenkomen in de
opvallend open, gastvrije ruimte van het ontwikkelbedrijf. Het zijn collega’s,
samenwerkingspartners en oud-cliënten, die naar Weener XL komen om te werken, een
uitkering aan te vragen of het te hebben over begeleiding richting werk. Het bruist hier,
net als Hermens en Timmers.

Het kan wel
Bundel die krachten en je hebt kans op flinke wind mee. En dat was wat er gebeurde in
het leerwerktraject in de energietransitie voor ‘kansrijke doelgroepen’ zoals Hermens en
Timmers hun kandidaten graag noemen. Het afgelopen jaar gingen er acht
statushouders, een anderstalige en een kandidaat met een Nederlandse achtergrond en
een afstand tot de arbeidsmarkt aan de slag in de installatietechniek in de
arbeidsmarktregio Noordoost-Brabant. Van de tien deelnemers vonden zeven direct een
baan in de installatietechniek, een deelnemer koos voor een vervolgopleiding en twee
zijn nog in de matching fase. Een tweede traject met een nieuwe groep is inmiddels van
start.

Het verhaal van de arbeidsmarktregio Noordoost-Brabant is een van de drie casestudies
die IPW Klimaatwerk en Bureau Raakt analyseerden. In de gemeenten Haarlemmermeer,
Amsterdam en Den Bosch (vanuit de arbeidsmarktregio Noordoost Brabant) keken ze
naar de manier waarop statushouders vanuit bestaande middelen samen met lokale
partners versneld begeleid werden naar technisch werk in de energietransitie. Daarbij
analyseerden ze knelpunten en successen, en kwamen ze tot een indrukwekkende lijst
aan lessen die overdraagbaar én opschaalbaar zijn. De lessen zijn ter promotie (het kan
wel!), maar ook ter analyse: wat kunnen we hier leren van het bestuurlijke, financiële en
organisatorische traject?

Leren van ervaringen
Thomas Gesink van Bureau Raakt was vanaf het begin betrokken bij het project. Zo was
hij ook bij de ontwerpsessie in Den Bosch die de City Deal Energieke Wijken in juli 2023
organiseerde. Partnergemeenten van de City Deal zetten die dag samen met technische
werkgevers en kennisinstellingen de tanden in de vraag ‘hoe kunnen we werkgevers
beter begeleiden en enthousiasmeren om statushouders aan te nemen in de
energietransitie?’. De ontmoetingen die dag leidden tot de samenwerking tussen een
aantal City Deal gemeenten, Bureau Raakt en VluchtelingenWerk Nederland die werd
voortgezet in verschillende leerwerktrajecten voor statushouders in de energietransitie.
Gaandeweg de trajecten ontstond steeds meer de behoefte aan een effectief, duurzaam
en financieel haalbaar model dat werkt voor alle betrokken brancheorganisaties, O&O
fondsen, gemeenten, werkgeverservicepunten (WSP’s) en arbeidsmarktregio’s (AMR’s) in
Nederland, vertelt Gesink. “Ik werk nu ruim vijf jaar aan leerwerktrajecten voor deze
doelgroep. De meerwaarde zit hem naar mijn idee in het leren van eerdere ervaringen
rondom leerwerktrajecten voor statushouders. Aan de kennis ligt het namelijk vaak niet,
die is er soms zelfs in overvloed. Leerwerktrajecten zijn niet nieuw, vaktaal is niet nieuw,
werkgevers en kandidaten werven ook niet. Toch blijft het intensief puzzelen om een
goed traject te financieren en uit te voeren en loopt het in de praktijk nog wel eens
spaak. Daarnaast is er op dit thema vaak geen arbeidsmarktregionale afstemming
waardoor AMR’s, WSP’s of gemeenten het wiel opnieuw moeten uitvinden.”
Kans

Saskia Zuijderduijn van IPW Klimaatwerk ziet een enorme kans weggelegd voor
Nederlandse gemeenten: “Zij moeten de komende jaren tienduizenden statushouders
voorzien van huisvesting, een opleiding- en inburgeringstraject, een baan en /of een
inkomen. De verwachting is dat de instroom - overwegend mannen van onder de 35 jaar
- de komende tijd zal aanhouden. Tegelijkertijd stevenen we af op 40.000 onvervulbare
vacatures in de techniek, bouw en installatiebranche. Als actieonderzoeker naar een
eerlijke en duurzame toekomst denk je dan: het kan toch niet waar zijn dat we deze kans
onbenut laten?”

Investeren in het opleiden van statushouders is een manier om de arbeidsschaarste aan
te pakken: “Er zijn geschikte banen, er zijn passende opleidingen en er zijn geschikte
statushouders. De ingewikkeldheid zit hem in het intersectoraal organiseren, het werven
van deelnemers en het regelen van structurele -in plaats van incidentele- financiering
voor het leerwerktraject en een goede landingsbaan bij en werkgever. Vaak loopt het
opleiden van deze mensen toch vast in allerlei knelpunten: financiële, culturele,
bedrijfsmatige, organisatorische en bureaucratische. Dat zien we in de praktijk waar deze
leerwerktrajecten al worden opgezet.”

Regievoering
Een belangrijke les die uit de casestudies komt, is dat er meerdere manieren zijn om
leerwerktrajecten te financieren, vertelt Gesink: “Bijvoorbeeld via regionale middelen of
vanuit resultaat- of co-financiering met de branche-organisaties.” Een andere les gaat
over de planning en het tijdig vinden van vacatures, werkgevers en deelnemers: “Dat is
vaak een gigantisch knelpunt, waar je je snel in vergist. Sluit dit aan op de voorwaarden
die een gemeente stelt aan de deelname? En sluit het traject tegelijkertijd aan op de
wensen van de werkgever of de bouwvak? De lessen die we hebben getrokken uit deze
casestudies zijn heel waardevol voor toekomstige trajecten.” Ook een duidelijke taak- en
regievoering is essentieel, zag Gesink: “Omdat er vaak meerdere sectoren, organisaties
en afdelingen bij elkaar gebracht moeten worden in een leerwerktraject is regie voeren
op het geheel belangrijk. Anders loopt het onbedoeld vast.”
In Noordoost-Brabant lieten Hermens en Timmers zien hoe ook een geïntegreerde
aanpak van grote waarde kan zijn, vertelt Gesink: “Daar stonden regionale

samenwerking, financiële ondersteuning en een goed afgestemde planning centraal: een
belangrijke les voor opschaling en verbetering van toekomstige leerwerktrajecten.” Ook
een goede relatie met de werkgevers en kennis van de realiteit van de werkvloer waren
factoren die meespeelden in het succes van het Brabantse leerwerktraject: “Vroege
betrokkenheid van werkgevers via bijeenkomsten en persoonlijke kennismakingen
verhoogde de kans op duurzame matches. Het bieden van praktische hulpmiddelen en
ondersteuning, zoals jobcoaching en de reguliere Harrie training (gericht op
statushouders) en een training interculturele communicatie, verlaagde de drempel voor
werkgevers om kandidaten aan te nemen. Vakgerichte taaltrainingen door B-Workz en
interculturele workshops voor werkgevers verbeterden de communicatie en
samenwerking op de werkvloer. Dit verhoogde de slagingskans van kandidaten
aanzienlijk.”

Doorbraakgarage
Met de lessen uit de casestudies wil Gesink, samen met IPW Klimaatwerk en de City Deal
Energieke Wijken, gemeenten laten zien wat er nodig is om leerwerktrajecten voor
statushouders op te zetten: “Gemeenten kunnen van elkaar leren én ontdekken hoe zij
bepaalde succesfactoren van eerdere leerwerktrajecten kunnen toepassen. We weten
inmiddels hoe je leerwerktrajecten voor statushouders organiseert. Ik hoop dat
gemeenten tijdens de ontwerpfase van een nieuw leerwerktraject onze adviezen
gebruiken om een blauwdruk te schetsen die zichzelf al heeft bewezen. Daarna blijven er
altijd onbeheersbare elementen inzitten, denk aan uitval tijdens het traject, maar
gemeenten hoeven niet meer het leergeld te betalen, begrijpen welke oplossing passend
is en kunnen deze ook met direct betrokkenen concreet omzetten in werkplannen en -
afspraken.”

Wil je als gemeente concreet aan de slag met alle geleerde lessen, inzichten en
aanbevelingen vanuit deze casestudies, dan kan dat middels een zogenaamde
doorbraakgarage, vertelt Robert Duiveman van IPW Klimaatwerk: “Samen met direct
betrokkenen -ambtenaren, werkgevers, opleiders- kunnen we je als gemeente
begeleiden in het opzetten van een leerwerktraject, waarbij we kijken naar mogelijke
knelpunten en oplossingen en het maken van concrete werkplannen en -afspraken.
Samen gaan we zo aan de slag om tot een doorbraak te komen.” Met een
doorbraakgarage maak je de weg vrij voor een opschaalbare oplossing, legt Duiveman
uit: “Wanneer je met de nodige partners om tafel vanuit de impact terugredeneert naar
het ontwerp, kun je hen committeren op een helder gezamenlijk doel - in plaats van ‘we
moeten hierin meer gaan samenwerken’. Vertrekken vanuit de integrale maatschappelijke
opgaven geeft een betere vorm en een stevige start aan de noodzakelijke
samenwerkingsrelaties rond de oplossing.”

Aan de slag
Duiveman hoopt dat de cases, de analyse en de aanbevelingen een bron van inzicht en
hoop bieden: “We willen hiermee laten zien: kijk, het kan wel! Tegelijkertijd zal bij
sommigen misschien de moed in de schoenen zakken. Het lijkt alsof je moet gaan
simultaan schaken terwijl je aan het koorddansen ben: het vergt veel inzet èn er lijken
veel beren op de weg te zijn.” De aard van de maatschappelijke opgave biedt ons echter
geen keus, zegt Duiveman: “Bedrijven hebben geen personeel, statushouders (en
anderstaligen) krijgen geen goede plek op de arbeidsmarkt en de energie- en
warmtetransitie dreigt vast te lopen. We moeten hier dus mee aan de slag. En het kan:
we kunnen inhoudelijk leren van anderen en vervolgens zelf de voorwaarden creëren om
het succesvol te maken.”